Βιώσιμη επιχείρηση στην πράξη

1. Ορισμός μιας πρακτικά βιώσιμης επιχείρησης

Τι είναι μια βιώσιμη επιχειρηματική πρακτική; Οι βιώσιμες επιχειρηματικές πρακτικές είναι εκείνες που επιτρέπουν στις εταιρείες να μειώσουν τις αρνητικές επιπτώσεις προς το περιβάλλον, ενώ παράλληλα επιτρέπουν στις εταιρείες να αποκομίζουν κέρδη. Ξεκινώντας από αυτόν τον ορισμό, δεν υπάρχει ένας και μοναδικός ή προκαθορισμένος τρόπος για να καταστεί μια επιχείρηση βιώσιμη. Μια βιώσιμη πρακτική μπορεί να επικεντρώνεται σε πολύ συγκεκριμένα στοιχεία της επιχείρησης, όπως η ανακύκλωση, ή να αποτελεί μέρος μιας ολόκληρης και γενικής στρατηγικής που εφαρμόζεται σε όλους τους τομείς της επιχείρησης, από την οικολογική αντίληψη έως τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού ή τις στρατηγικές που αφορούν τη διανομή.  Ωστόσο, μπορούμε να δούμε ορισμένες από τις σημαντικότερες αναφορές όσον αφορά την επιχειρηματική βιωσιμότητα.

2. Οι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης και η εφαρμογή τους

Αναφέραμε ήδη τους ΣΒΑ ως τη σημαντικότερη διεθνή πολιτική όσον αφορά τη βιωσιμότητα. Η πολιτική αυτή έχει άμεση επιρροή στον επιχειρηματικό τομέα. Το Επιχειρηματικό Φόρουμ για τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, το οποίο φιλοξενείται από το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο, τη DESA του ΟΗΕ και το Οικουμενικό Σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών, διοργανώθηκε για 5^th φορά το 2020 και ασχολήθηκε ειδικά με το ρόλο του επιχειρηματικού τομέα στην επίτευξη των ΣΒΑ. Το 2017, το εν λόγω Φόρουμ αναγνώρισε τον κρίσιμο ρόλο των επιχειρήσεων στην υλοποίηση της υπόσχεσης για βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και διακήρυξε: “Οι ΣΒΑ παρέχουν σε όλες τις επιχειρήσεις έναν νέο τρόπο μέσω του οποίου μπορούν να μετατρέψουν τις ανάγκες και τις φιλοδοξίες του κόσμου σε επιχειρηματικές λύσεις. Οι λύσεις αυτές θα επιτρέψουν στις επιχειρήσεις να διαχειριστούν καλύτερα τους κινδύνους τους, να προβλέψουν τη ζήτηση των καταναλωτών, να οικοδομήσουν νέες θέσεις εργασίας σε αναπτυσσόμενες αγορές, να εξασφαλίσουν πρόσβαση στους αναγκαίους πόρους για τη παραγωγή και να ενισχύσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους, ενώ παράλληλα θα ωθήσουν τον κόσμο σε μια πορεία βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης.”

Έτσι, οι ΣΒΑ προωθούνται συχνά ως επιχειρηματική ευκαιρία για τις εταιρείες. Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, η επίτευξη των παγκόσμιων στόχων θα μπορούσε να βοηθήσει σε 60 σημαντικά σημεία της αγοράς για εξοικονόμηση πόρων και παροχής εσόδων για τις επιχειρήσεις, που υπολογίζονται σε 12 τρισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2030. Σε επίπεδο οικονομίας, η εργασία για την καινοτομία, η βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση και η χρήση των πόρων και την απασχόληση, θα μπορέσει να στηρίξει θετικά τη βιομηχανία.

Τώρα, η εφαρμογή των ΣΒΑ σε μια επιχείρηση αφορά πολλούς πρακτικούς τομείς που. Το ΣΒΑ Compass καθοδηγεί τις επιχειρήσεις σχετικά με το πως μπορούν να ευθυγραμμίσουν τις στρατηγικές τους, καθώς και να υπολογίσουν και να διαχειριστούν τη συμβολή τους στην υλοποίηση των ΣΒΑ. Αυτός ο οδηγός, που αναπτύχθηκε από τον GRI, το Οικουμενικό Σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών και το WBCSD, φανερώνει τα 5 βασικά βήματα για την εφαρμογή των ΣΒΑ στις επιχειρήσεις  (SDG Compass, s.f.).

Πηγή: https://sdgcompass.org/wp-content/uploads/2016/05/019104_SDG_Compass_Guide_2015_v29.pdf

Όπως φαίνεται σε αυτό το σχήμα, το αρχικό βήμα για την εφαρμογή των ΣΒΑ στις επιχειρήσεις είναι η κατανόηση των υφιστάμενων στόχων.

Στη συνέχεια, και δεδομένου ότι είναι αδύνατο να επιτευχθούν όλοι οι στόχοι ταυτόχρονα, ακόμη και αν ορισμένοι από αυτούς μπορεί να συνδέονται, είναι σημαντικό να τεθούν προτεραιότητες. Για το λόγο αυτό, το ΣΒΑ Compass συνιστά τη χαρτογράφηση της αλυσίδας αξίας της επιχείρησης για τον εντοπισμό των τομέων επιρροής (για παράδειγμα, πρώτες ύλες που απαιτούνται για την παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, προμηθευτές, εφοδιαστική αλυσίδα, διανομή, χρήση του προϊόντος και τέλος της ζωής του…). Στη συνέχεια, θα πρέπει να υπολογίσετε αυτές τις επιπτώσεις επιλέγοντας κατάλληλους δείκτες και να χρησιμοποιήσετε αυτά τα δεδομένα που συλλέξατε ως βάση για να καθορίσετε τις προτεραιότητές σας.

Αφού ορίσετε τις προτεραιότητές σας, θα πρέπει να επεξεργαστείτε τους στόχους σας. Αυτοί οι στόχοι θα πρέπει να συνδέονται με βασικούς δείκτες απόδοσης που θα σας επιτρέψουν να μετρήσετε την πρόοδό σας και να καθορίσετε το επίπεδο που επιθυμείτε να επιτύχετε. Το βήμα αυτό θα ολοκληρώνεται με την υποβολή της δέσμευσης σας για την επίτευξη των ΣΒΑ.

Το 4^ο βήμα αφορά την εδραίωση των ΣΒΑ εντός της επιχείρησης και την ενσωμάτωση των στόχων βιωσιμότητας σε όλες τις λειτουργίες της. Ως παράδειγμα από τον οδηγό, αν επιλέξετε να συμβάλλετε στον ΣΒΑ 12 (υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή) με τη σταδιακή κατάργηση των χημικών προϊόντων από την επιχείρηση σας, αυτό θα πρέπει να περιέχει όλες τις λειτουργίες του οργανισμού σας, για παράδειγμα, το τμήμα Ε&Α, την αλυσίδα εφοδιασμού κ.λπ. Επίσης, ο οδηγός συνιστά τη συμμετοχή σε συνεργασίες για την ενίσχυση της αφοσίωσης των εταιρειών.

Το τελευταίο βήμα αφορά την υποβολή εκθέσεων και την ανάλυση των επιδόσεων των ΣΒΑ.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η μέθοδος αυτή μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε είδους πρωτοβουλία εκτός από τον επιχειρηματικό τομέα, όπως σε ενώσεις ή συγκεκριμένα έργα.

Ακολουθούν ορισμένα παραδείγματα δράσεων που προσπαθούν να φέρουν τις επιχειρήσεις μόδας πιο κοντά στους ΣΒΑ:

Στόχος 1 (εξάλειψη της φτώχειας): Αξιοπρεπή εργασία και μισθοί των εργαζομένων που συμμετέχουν στις διαδικασίες κατασκευής των ρούχων. Τήρηση εργασιακών προτύπων για την προστασία των εργαζομένων.

Στόχος 5 (ισότητα των φύλων): Η ιδιαίτερη προσοχή στην ασφάλεια των εργαζομένων, η καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω εγκυμοσύνης ή της σωματικής και λεκτικής κακοποίησης στο χώρο εργασίας είναι θεμελιώδους σημασίας.

Στόχος 6 (καθαρό νερό): είδαμε ότι η κατανάλωση νερού αποτελεί σημαντικό μέρος της ρύπανσης που προκαλείται από την κλωστοϋφαντουργία (βαφή κ.λπ.). Η βελτίωση της διαχείρισης των υδάτων μπορεί να βοηθήσει σε αυτόν τον στόχο.

Στόχος 12 (υπευθυνότητα παραγωγής και κατανάλωσης): Εδώ η εταιρεία κλωστοϋφαντουργίας μπορεί να εργαστεί για την αποφυγή της υπερπαραγωγής. Ένα ενδιαφέρον έργο για παράδειγμα είναι αυτό που πρότεινε η ισπανική εταιρεία Deleite Wear, η οποία επαναχρησιμοποιεί τα υφασμάτινα απόβλητα της Horeca για την παραγωγή νέων στολών και εμπορευμάτων για αυτόν τον τομέα.

Στόχος 13 (δράση για το κλίμα): φροντίδα για τη γεωργία στην περίπτωση χρήσης φυσικών ινών για τη παραγωγή των προϊόντων, ενεργειακή απόδοση στην αλυσίδα εφοδιασμού, τοπική παραγωγή…

Στόχος 14 (ζωή κάτω από το νερό): Δράσεις για την αποφυγή της απελευθέρωσης μικροπλαστικών που δημιουργούνται κατά το πλύσιμο των ενδυμάτων. Χρήση ανακυκλωμένων πλαστικών από τη θάλασσα για τη δημιουργία νέων προϊόντων μόδας.

Στόχος 15 (ζωή στη γη): βεβαιωθείτε ότι σέβεστε την ευημερία των ζώων. Αποφύγετε την παραγωγή γουνών.

Πηγή: freepik

3. Η κυκλική οικονομία: ορισμός και αρχές

Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης υποστηρίζει και περιλαμβάνει την έννοια της κυκλικής οικονομίας, δεδομένου ότι όλα τα κυκλικά προϊόντα παραγωγής είναι βιώσιμα και ότι η “βιωσιμότητα” είναι ο τελικός στόχος που επιτυγχάνεται αφού επιτευχθούν οι υπόλοιποι στόχοι στην πορεία.

Η κυκλική οικονομία προτείνει ένα οικονομικό και παραγωγικό μοντέλο που βασίζεται στην αειφορία και την εξοικονόμηση πόρων και πηγών ενέργειας. Τα αγαθά παράγονται, καταναλώνονται, ανακυκλώνονται, παράγονται εκ νέου και καταναλώνονται ξανά, εισερχόμενα σε έναν κυκλικό τρόπο ζωής. Πρόκειται για μια πρόσφατη και ολοένα και πιο διαδεδομένη έννοια που βασίζεται σε οικονομικές αρχές και άλλες πτυχές όπως το περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο, ο κύκλος ζωής των προϊόντων επεκτείνεται.

Υπό αυτή την έννοια αυτή, η κυκλική οικονομία εμπεριέχει όλα τα στάδια του κύκλου ζωής του προϊόντος, από το σχεδιασμό του προϊόντος και τη διαδικασία παραγωγής, μέσω της μετατροπής και της κατανάλωσης έως τη διαχείριση των αποβλήτων, την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση. Για παράδειγμα, μια αρχική εστίαση στο σχεδιασμό προϊόντων που είναι πιο αποδοτικά ως προς την αξιοποίηση των πόρων καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους μπορεί να τα καταστήσει πιο ανθεκτικά.

Για να επιτευχθεί η κυκλική οικονομία απαιτείται επίσης μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στις διαδικασίες παραγωγής και εδώ εστιάζεται η προσπάθεια μείωσης των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων της παραγωγής των προϊόντων, όπως μέσω της προώθησης καινοτόμων βιομηχανικών διαδικασιών παραγωγής ή πιο βιώσιμων προμηθειών πρώτων υλών. Έτσι, η κυκλική οικονομία αποτελεί παγκόσμια πρόκληση και θεωρείται ένα νέο παράδειγμα και εργαλείο απαραίτητο για την επίτευξη της υπεύθυνης και βιώσιμης εκμετάλλευσης των υλικών και του ανθρώπινου δυναμικού, με στόχο την μείωση των αποβλήτων.

Πηγή: Image by rawpixel.com on Freepik

Υπάρχουν πολλοί ορισμοί της κυκλικής οικονομίας και όλοι τους είναι σωστοί, ακόμη και αν διαφέρουν σε ορισμένα σημεία. Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να τονίσουμε ότι η κυκλική οικονομία είναι το οικονομικό μοντέλο που περιλαμβάνει όλες εκείνες τις δραστηριότητες που αποσκοπούν:

• Στην ελαχιστοποίηση της χρήσης πρώτων υλών
• Στην αποτελεσματική παραγωγή με τη χαμηλότερη δυνατή κατανάλωση ενέργειας, τόσο προϊόντων όσο και υπηρεσιών, με τον μεγαλύτερο δυνατό κύκλο ζωής και το χαμηλότερο αποτύπωμα διοξειδίου του άνθρακα.
• Επίτευξη χαμηλότερου αποτυπώματος διοξειδίου του άνθρακα.
• Μεγιστοποίηση της ανακύκλωσης των τελικών προϊόντων. Σε αυτή την περίπτωση, η τάση, όπως θα δούμε αργότερα, πρέπει να είναι αφορά την όσο το δυνατόν μείωση των παραγόμενων αποβλήτων, ακόμη και την εξάλειψη τους.

Με αυτόν τον τρόπο, η κυκλική οικονομία είναι κάθε δραστηριότητα της οποίας ο στόχος είναι αναγεννητικός και η οποία είναι ικανή να παρατείνει τον κύκλο ζωής των προϊόντων, προσφέροντας μεγαλύτερη αξία στον χρήστη.

4. Διάγραμμα συστήματος κυκλικής οικονομίας

Το διάγραμμα του συστήματος κυκλικής οικονομίας, γνωστό ως διάγραμμα πεταλούδας, που δημιουργήθηκε από το Ίδρυμα Ellen MacArthur, απεικονίζει τη συνεχή ροή των υλικών σε μια κυκλική οικονομία.

Διάγραμμα κυκλικών συστημάτων (Φεβρουάριος 2019)

Πηγή: https://ellenmacarthurfoundation.org/circular-economy-diagram

Υπάρχουν δύο κύριοι κύκλοι – ο τεχνικός κύκλος και ο βιολογικός κύκλος. Στον τεχνικό κύκλο, τα προϊόντα και τα υλικά διατηρούνται σε κυκλοφορία μέσω διαδικασιών όπως η επαναχρησιμοποίηση, η επισκευή, η ανακατασκευή και η ανακύκλωση. Στον βιολογικό κύκλο, τα θρεπτικά συστατικά από βιοδιασπώμενα υλικά επιστρέφουν στη γη για την αναγέννηση της φύσης.

Τεχνικός κύκλος

Μπορούν να αναφερθούν διάφορες στρατηγικές που μπορούν να γίνουν σε όλα τα προϊόντα ή/και τις υπηρεσίες τεχνικών υλικών, όπως: οικιακές συσκευές, μηχανήματα, αυτοκίνητα, κ.λπ….

Το πιο επιθυμητό πλαίσιο του κυκλικού μοντέλου είναι να χρησιμοποιούνται οι κύκλοι που είναι πιο κοντά στον χρήστη: η συντήρηση είναι πάντα προτιμότερη από την επαναχρησιμοποίηση, η επαναχρησιμοποίηση πριν από την ανακατασκευή και όλα αυτά είναι πάντα προτιμότερα από την ανακύκλωση.

Βιολογικός κύκλος

Η κυρίαρχη δύναμη σε αυτόν τον κύκλο είναι η βιολογία. Από τη μία πλευρά, τα προϊόντα αυτά πρέπει να είναι σχεδιασμένα ώστε να επιστρέφουν στο περιβάλλον μέσω χημικών διεργασιών όπως η μετατροπή σε λιπάσματα.

Από την άλλη πλευρά, υπογραμμίζουμε τις δυνατότητες του αλυσιδωτού αποτελέσματος, που αφορά στη χρήση ενός μέρους του κύριου προϊόντος για την επαναχρησιμοποίηση του και τη δημιουργία αξίας ως μέρος ενός άλλου προϊόντος. Π.χ. το βαμβάκι από ένα ύφασμα ένδυσης μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί και πάλι ως μαξιλάρι καναπέ.

5. Μελλοντικές τάσεις

Η ανακύκλωση πρέπει σταδιακά να μειωθεί στο κυκλικό σύστημα, διότι δεν διατηρεί ούτε αυξάνει την αξία των προϊόντων, και παρόλο που συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων που θέτει η κυκλική οικονομία, δεν πρέπει να ξεχνάμε τη σημαντική κατανάλωση ενέργειας που χρειάζεται για να επιτευχθεί.

Τη δεκαετία του 1990, γεννήθηκε η έννοια του οικολογικού σχεδιασμού. Η διάδοση της έχει τις ρίζες της στην προτροπή ορισμένων μελών της κοινωνίας προς την κατανάλωση προϊόντων που σέβονται περισσότερο το περιβάλλον.

Προέκυψε από την ανάγκη ελαχιστοποίησης των πιθανών περιβαλλοντικών επιπτώσεων του προϊόντος πριν αυτές εμφανιστούν, αλλάζοντας έτσι τον παραδοσιακό τρόπο δράσης του κλάδου, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την αποφυγή ή την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας όταν αυτή είχε προκληθεί. Υπό αυτή την έννοια, ο οικολογικός σχεδιασμός άρχισε να επικεντρώνεται στη πρόληψη σε αντίθεση με τη διόρθωση.

Ο οικολογικός σχεδιασμός καλείται να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο, διότι η προώθηση του οικολογικού σχεδιασμού θα επιτύχει άλλους κρίσιμους στόχους, όπως:

• αύξηση της διάρκειας ζωής ή του κύκλου ζωής των προϊόντων και των υπηρεσιών
• βελτίωση και μείωση του κόστους της διορθωτικής και προληπτικής συντήρησης, καινοτομώντας σε επιχειρηματικά μοντέλα που μετατρέπουν τα προϊόντα σε υπηρεσίες και στα οποία η συντήρηση αποκτά ουσιαστική αξία, διατηρώντας παράλληλα την αποδοτικότητα του προϊόντος.
• αύξηση των ποσοστών επισκευής ή/και επαναχρησιμοποίησης ενός προϊόντος, δεδομένου ότι είναι γενικά λιγότερο δαπανηρό από την επανακατασκευή του.